Dziecko z ADHD: objawy, leczenie, relacja i postępowanie

Czym jest ADHD?

ADHD, czyli zespół nadaktywności psychoruchowej z deficytem uwagi to problem dotykający 1-3% dzieci w zależności od przyjętych kryteriów diagnostycznych. Szacuje się, że w 2019 roku na ADHD cierpiało niecałe 85 milionów ludzi na świecie [1]. Jeśli Twoje dziecko ma ADHD, trafiłaś/eś na artykuł specjalnie dla Ciebie.

To zaburzenie, podobnie jak schizofrenia, ma wiele twarzy i różnych objawów, z których nie każdy musi występować. Do najczęściej występujących symptomów zaliczamy obecne w nazwie nadpobudliwość i deficyty uwagi, a także impulsywność, nadmierną ekspresję uczuć niecierpliwość i nieumiejętność planowania. Często ADHD towarzyszą uzależnienia od substacji psychoaktywnych oraz choroby współwystępujące, jak np. depresja [2].

W tym miejscu zaleca się lekturę artykułu pt. „Jak „gadają” ze sobą Twoje neurony?” o przekaźnictwie komórkowym. Statystycznie co trzeci post na stronie odwołuje się do definicji i wiedzy zawartej w tym artykule. Opowiada on o działaniu mózgu na poziomie komórkowym i pozwala zrozumieć nie tylko prezentowane na stronie tematy, ale także działanie leków i substancji psychoaktywnych. Wystarczy, że klikniesz ten akapit, a zostaniesz przekierowana/y w odpowiednie miejsce.

Objawy ADHD

Do najczęściej występujących objawów należą:

trudności w skupieniu uwagi i nadwrażliwość na bodźce rozpraszające
problemy z kontrolą pobudzenia, nagłe i szybkie odruchy
trudności w uczeniu się na błędach, samokontroli i autorefleksji
niemożność pozostania w bezruchu, bezcelowe chodzenie i ruchy kończyn
pochopność i pobieżność myślenia
trudności w planowaniu i w analizie potencjalnych konsekwencji zachowań
silne i trudne do opanowania reakcje emocjonalne
wybuchy złości, impulsywność w działaniu

Cierpiący na ADHD często mają również zaniżone wyniki w nauce, choć nie musi to iść w parze z niską inteligencją. Problemami są najczęściej niestaranne pismo, trudności z mową i składaniem zdań oraz inne zaburzenia językowe. Nie jest to jednak regułą i są od tego wyjątki. Dziecko z ADHD może kompensować swoje problemy czytaniem książek, rozwijaniem wiedzy i rozpoczęciem własnej twórczości (dowolnej formy). Bywają tu także sprzeczności, np. dziecko może czytać rocznie dziesiątki książek, które wybrało samo, jednocześnie nie ruszając obowiązkowych lektur szkolnych.

Zaburzenie występuje również w wieku dorosłym u 30-50% pacjentów [10]. Przyjmuje inną postać, bardziej dopasowaną do wieku i dojrzałości. Niektóre objawy pozostają bez zmian, zaś inne zanikają, powodując jednak zaburzenia w innych miejscach [8]. Dorośli z ADHD są często bardziej skupieni i spokojni, jednak mocno wybuchają, jeśli coś przebije ich ochronny mur. Walczą często z okresowo występującą depresją i mogą rozwijać inne zaburzenia, w tym przeróżne urojenia i fałszywe przeświadczenia (m.in. niską samoocenę).

Przyczyny ADHD

Dokładne przyczyny zaburzeń nie są znane, choć uważa się, że za większość przypadków odpowiada genetyka [3]. ADHD występuje głównie na skutek zaburzeń neurohormonalnych, a konkretnie przewodnictwa dopaminergicznego [4]. Jeden z genów, w którym występują nieprawidłowości, jest powiązany także z zaburzeniami takimi jak schizofrenia, depresja i osobowość bipolarna, co może tłumaczyć występowanie dodatkowych zaburzeń u wielu chorych [5].

Występowanie ADHD można także wiązać z przemocą w rodzinie oraz problemami przy porodzie, m.in. niedotlenieniem noworodka. Palenie papierosów i picie alkoholu przez kobietę w ciąży również może powodować całe spektrum zaburzeń w rozwoju płodu, w tym ADHD [6]. Istnieją przesłanki mówiące o tym, że długoterminowe zażywanie paracetamolu przez ciężarną również może zwiększać ryzyko wystąpienia ADHD [7].

Większość badaczy nie zgadza się ze stwierdzeniem, jakoby stres związany z sytuacją rodzinną mógł przyczyniać się do rozwoju ADHD. Nadmierne spędzanie czasu przed ekranem, nadmierne spożycie cukru i żywności przetworzonej również wg większości uczonych nie powoduje choroby. Powszechnie uważa się jednak, że takie zjawiska mogą nasilić objawy już występujących zaburzeń [9].

Dziecko z ADHD – jak z nim postępować?

Przede wszystkim najważniejszymi krokami są rozpoczęcie terapii behawioralnej wraz z leczeniem farmakologicznym. Obie te metody walki z ADHD zostaną omówione w następnych akapitach.

Odpowiednia postawa najbliższych jest kluczowa w celu uzyskania poprawy. Dziecko należy chwalić i wzmacniać, gdy osiąga sukcesy. Jest to niezbędne, aby potrzeba bycia w centrum uwagi została zaspokojona. Z drugiej strony, nie można pozwolić dziecku „wejść na głowę” i dać się zdominować. Wymagana jest konsekwencja, jednak bez gróźb i stresu. Dziecku powinno się stawiać krótkoterminowe cele i zadania – z dnia na dzień. Dziecko z ADHD potrzebuje specjalnego środowiska i warunków kompensujących jego deficyty uwagi i nadaktywność psychoruchową. Odpowiednie podejście do dziecka, w połączeniu z terapią i farmakologią jest konieczne dla prawidłowego rozwoju i zdrowia psychicznego chorego. Rodzice nie panujący nad emocjami, zwiększający stres u dziecka powinni jak najszybciej udać się na spotkania i prelekcje, które mogą pomóc zmienić podejście i ograniczyć nerwy. Przemoc w rodzinie, niezależnie od tego, czy jest psychiczna lub fizyczna, powodować będzie nasilenie objawów i dalsze komplikacje.

Postawienie diagnozy i zrozumienie zaburzeń bardzo często przynosi poprawę już na samym początku leczenia. Rodzic powinien w pełni zrozumieć dolegliwość dziecka i zaakceptować fakt, że to zaburzenia, a nie bunt. Standardowe metody „walki” z takim zachowaniem dziecka nie będą przynosić rezultatów. Choroby i zaburzenia się leczy, a nie udaje, że ich nie ma. Dziecko z ADHD potrzebuje specjalnej opieki i zrozumienia. W odpowiednim wieku dziecko powinno się nauczyć o jego problemach, objawach i metodach radzenia sobie z nią. Ludzie z ADHD potrafią sprostać swoim wadom i prowadzić normalny tryb życia, jeśli odpowiednio wcześnie zaburzeniami zainteresuje się rodzina.

Dziecko z ADHD – leczenie

ADHD można leczyć objawowo bardzo niskimi dawkami amfetaminy lub metylofenidatu (preparaty: Ritalin, Adderall, Concerta, Medikinet) [11]. Stymulanty te używane w odpowiednich dawkach (od jednego do dwudziestu miligramów) wywołują efekt redukujący nadruchliwość i poprawiający zdolności kognitywne, w tym skupienie uwagi. Wyższe dawki, typowo rekreacyjne (od 100 miligramów) mają odwrotny efekt i nie wykazują działania terapeutycznego. Sole amfetaminy sprawdzają się lepiej w leczeniu dorosłych, zaś metylofenidat u dzieci [12]. Terapia psychostymulantami przynosi poprawę u około 80% chorych [14]. Przerwanie leczenia powoduje nawrót objawów, jednak badania przy użyciu rezonansu magnetycznego wykazują, że długotrwałe leczenie tymi substancjami zmniejsza anomalie związanie z budową mózgu [15]. Działanie leków polega na usprawnianiu przekaźnictwa dopaminergicznego i adrenergicznego – cząsteczki wpasowują się w określone białka receptorowe, m.in. receptory dopaminowe, adrenalinowe i TAAR1.

Pomocne może się okazać również wprowadzenie treningu fizycznego do życia chorego. Najlepiej sprawdzi się tutaj aerobik [13]. Wypadałoby również sprawdzić, czy dziecko nie ma chronicznego deficytu żelaza, magnezu i jodu. Jeśli takie nieprawidłowości zostaną stwierdzone, suplementacja może okazać się pomocna.

Najważniejsze w leczeniu jest przestrzeganie zaleceń lekarza specjalisty i unikanie odstępstw od tej zasady. Szczególnie nie należy wprowadzać zmian pod wpływem rozmów z osobami trzecimi lub lektury w Internecie. Artykuły w sieci, łącznie z tym, nie mogą stanowić substytucji diagnozy ani zaleceń wydawanych przez psychiatrę.

Źródła